ਡਾ. ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ
ਨਵੇਂ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਸਬੰਧੀ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਹਿੰਸਕ, ਵੱਖਵਾਦੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਕਿਸਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ, ਆਰ. ਐਸ. ਐਸ. ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਭੜਕਾਉ ਏਜੰਟ-ਨੈਟਵਰਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਹੋਰ ਤਾਕਤ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਕਾਰਜਨੀਤਿਕ ਸੁਵਿਧਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦੀਵਾਲੀਏਪਣ ਦਾ ਮੁਜਾਹਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਸਕ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂਤਵਾ ਦੇ ਸੌੜੇ ਪੱਖ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ, ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਭੜਕਾਉ ਏਜੰਟ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਕੈਂਪਾਂ ਦਾ ਸਰਵੇਖਣ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤੌਰ ਤਰੀਕੇ ਘੜੇ ਜਾ ਸਕਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਰੁਕਾਵਟ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲਦਾ ਰੱਖਿਆ। ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਹੀ ਸੀ, ਜੋ ਭਿਆਨਕ ਠੰਡ, ਬਾਰਿਸ਼, ਭੁੱਖ ਅਤੇ ਅਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਭੜਕਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਟੀਚਾ ਇਕ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕੱਟਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਭੰਬਲਭੂਸਾ ਤੇ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਖਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਖੇਤ ਆਗੂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ `ਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ, ਖੱਬੇਪੱਖੀ, ਨਕਸਲਵਾਦੀ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪਿਛਲੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਨਾਟਕੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਤੋਂ ਧਿਆਨ ਭੰਗ ਕਰਕੇ ਕਲਪਨਾਤਮਕ ਟਕਰਾਅ ਵੱਲ ਮੋੜਨਾ ਸੀ।
ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿਚ ਭੜਕਾਉ ਏਜੰਟਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਬਾਰੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕਲਪਨਾ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋਕ-ਪ੍ਰਿਯਤਾ, ਧਾਰਮਿਕ ਮੰਚਾਂ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨੈਟਵਰਕਾਂ ਅਤੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪਿੜਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਭੜਕਾਊ ਏਜੰਟ ਇਤਿਹਾਸ, ਸਾਹਿਤ, ਕਾਨੂੰਨ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਜਾਣੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸੱਚੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭੜਕਾਉ ਏਜੰਟਾਂ ਦੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤਹਿਤ ਦੋਹਾਂ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡ-ਪਾਊ ਅਸਲਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿੰਸਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਹਿਸ਼ਤੀ ਮਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕਿਸਾਨ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ 12 ਦੌਰ ਸਿਰਫ ਇਕ ਚਾਲ ਹੀ ਸਨ, ਜੋ ਸਮੇਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਕਰਨ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਭੜਕਾਊ ਏਜੰਟ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕਾਂ ਲਈ ਠੋਸ ਨਤੀਜੇ ਦੇ ਸਕਣ। ਕਿਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 25 ਜਨਵਰੀ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੰਘੂ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਸਟੇਜ ਉਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਪੜਾਅ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਸੰਯੁਕਤ ਲੀਡਰਸਿ਼ਪ ਨੂੰ ਭਰਮਾਉਣ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਰਾਹ ਵੱਲ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਸਾਨ ਲੀਡਰਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਬੰਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਟੈਂਡ ਵਿਚ ਕਠੋਰਤਾ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਏਜੰਟਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸੰਨ ਸਨ। ਏਜੰਟਾਂ ਦੀ ਗੁਪਤ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬੇਹੱਦ ਠੰਡੇ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਅਪਵਿੱਤਰ ਹਾਲਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਲਈ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇਨਵੈਸਟੀਗੇਸ਼ਨ ਏਜੰਸੀ (ਐਨ. ਆਈ. ਏ.), ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਆਮਦਨ ਕਰ ਵਿਭਾਗ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰੀ ਤੋਮਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਦੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਸਿਖਰ `ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ।
ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਮੁਜਾਹਰਾਕਾਰੀਆਂ ਖਿਲਾਫ ਸਿ਼ਕੰਜਾ ਕੱਸਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਕ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੇ ਏਜੰਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਰਾਕੇਸ਼ ਟਿਕੈਤ ਵਰਗੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਤਰਾਖੰਡ, ਯੂ. ਪੀ., ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਆਕਰਸਿ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕੇ। ਕੁਝ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਟੀਮ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕੀਤਾ। ਕੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭਾਜਪਾ ਨੇਤਾਵਾਂ-ਹਰਜੀਤ ਗਰੇਵਾਲ ਅਤੇ ਸੁਰਜੀਤ ਜਿਆਣੀ ਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਧੂ ਨੂੰ ਘਟਨਾ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕਵਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਸਨ? ਸੱਚਾਈ ਕਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗੀ, ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਬੂਤ ਹਨ ਕਿ ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਟਰਿੱਗਰ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਵਰਕਰਾਂ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਹਮਲੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ।
ਕੁਝ ਭਾਜਪਾ ਚੁਣੇ ਗਏ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਗਾਜੀਪੁਰ ਬਾਰਡਰ ‘ਤੇ ਭਾਰੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਹਿੰਸਕ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਸਭ ਕੁਝ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਜੇ ਕਿਸਾਨ ਨੇਤਾ ਟਿਕੈਤ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਖਿਲਾਫ ਇਕ ਗੰਭੀਰ ਸਾਜਿਸ਼ ਨੂੰ ਨਾ ਫੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਖੂਨ-ਖਰਾਬਾ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਸਕ ਤਿੱਖੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਯੂ. ਪੀ., ਉਤਰਾਖੰਡ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚ ਵੱਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਸਨ। ਭਾਜਪਾ ਹਿੰਦੂਤਵ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾ ਸਕਦੀ ਸੀ।
ਰਾਕੇਸ਼ ਟਿਕੈਤ ਇਕ ਉੱਚੇ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਨਵੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵੱਲ ਇਕ ਕਦਮ ਹੈ। ‘ਨਵਾਂ ਭਾਰਤ’ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ, ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਿਚ ਜੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਕ ਨਵੀਂ ਕੌਮ, ਜੋ ਹਰੇਕ ਖੇਤਰੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਤਰਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ `ਤੇ ਸੰਘੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ, ਕੇਂਦਰ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ, ਜੋ ਹੁਣ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨਵੇਂ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਰੂਪਾਂਤਰ ਸਾਫ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਟਿਕੈਤ ਨੇ ‘ਨਵੇਂ ਭਾਰਤ’ ਦੀ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਤੀਬਰ ਇੱਛਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈ ਹੈ।
ਰਾਕੇਸ਼ ਟਿਕੈਤ ਦੀ ਭਾਵਾਤਮਕ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਅਤੇ ਅਸਹਿਨਸ਼ੀਲ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹੋਰਨਾਂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਵਿਚ ਸੰਯੁਕਤ ਕਿਸਾਨ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨੇ 26 ਜਨਵਰੀ ਦੀ ਟਰੈਕਟਰ ਰੈਲੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਚਾ ਲਿਆ। ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਆਈਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਰਸਤੇ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭੜਕਾਊ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਸੂਬਿਆ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਜਾਣ ਲਈ ਲੰਘਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਸੀ। ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਹਿਰਾਉਣਾ ਕੁਝ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਵਿਚ ਫਸਾਇਆ। ਦਰਜਨਾਂ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕੁੱਟਮਾਰ ਨੇ 1984 ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। 6 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਯੂ. ਪੀ., ਉਤਰਾਖੰਡ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ‘ਚੱਕਾ ਜਾਮ’ ਦੇ ਸੱਦੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਅਚਾਨਕ ਫੈਸਲਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਆਗੂ ਹਿੰਸਕ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹਨ।
ਤਿੰਨ ਵਿਵਾਦਤ ਬਿੱਲ ਖਾਰਜ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਾਉਣਾ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ, ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਹੋਰ ਮੁੱਦਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਈ ਤੁੱਕ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ। ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨ ਮੁੱਦੇ ਹਿੰਦੂ-ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੇ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿਚ ਦੇਖਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਕਿੰਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ, ਕਿੰਨੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਨਮਾਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਮੋੜੇ, ਕਿੰਨੀ ਠੰਡ, ਬਾਰਸ਼ ਤੇ ਨਫਰਤ ਦੇ ਤੂਫਾਨਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਜੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਭਾਜਪਾਈਆਂ ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਹਿਲਾਉਂਦਾ ਨਹੀਂ ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਦੁਖ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਮੀ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਜੇ ਸ਼ਾਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਲੋਕ-ਭਲਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੁੱਚੜ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਖਤਾਂ `ਤੇ ਨਾ ਬੈਠਣ।