ਨਵਜੋਤ ਕੌਰ, ਜਲੰਧਰ
ਫੋਨ: 91-81968-24390
ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਹਰ ਕੋਈ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਉਮੀਦਾਂ, ਕਲਪਨਾਵਾਂ, ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਕ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵੇਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬਜੁਰਗ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਸਾਡੇ ਪੂਰਵਜ ਕਿਵੇਂ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ। ਸੰਗਰੂਰ ਹੈਰੀਟੇਜ ਪ੍ਰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੀ ਵੀ ਇਹੋ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸੰਗਰੂਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਦਰਸਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਦੌਰ ਵਿਚ ਗਾਰਡੇਨ ਸਿਟੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਤਾਜ਼ਾ ਯਤਨ ਇੱਕ ਗੀਤ ‘ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਸੰਗਰੂਰ’ ਹੈ।
ਕੀ ਸਿਫਤ ਕਰਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ
ਇਹਦੇ ਤਾਂ ਲੱਖਾਂ ਕਿੱਸੇ ਨੇ,
ਮੇਰੀ ਨਗਰੀ ਵੀ ਹੈ ਇਹਦੇ ਵਿਚ
ਕੁਝ ਕਿੱਸੇ ਓਹਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨੇ।
ਕਈ ਸਾਧੂ ਸੰਤ ਫਕੀਰ ਹੋਏ
ਕਈ ਯੋਧੇ ਏਥੇ ਵੱਸਦੇ ਨੇ,
ਇਹ ਗੱਲ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ
ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨੇ ਦੱਸਦੇ ਨੇ।
ਰੱਬ ਦੀ ਰਹਿਮਤ ਨਾਲ
ਇਹ ਧਰਤੀ ਭਰਪੂਰ ਹੈ,
ਇਹ ਸਾਡਾ ਸੰਗਰੂਰ ਹੈ
ਇਹ ਸਾਡਾ ਸੰਗਰੂਰ ਹੈ।
ਸੰਗਰੂਰ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਪੰਜਾਬ ਮੇਰੀ ਸ਼ਾਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੋਲਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਇਹ ਗੀਤ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਬਾਰੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਬੁਰੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਠੰਡੀ ਹਵਾ ਦਾ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਹੈ।
ਸੰਗਰੂਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸੰਗਰੂਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਜੇਸਲ (ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ) ਦਾ ਇੱਕ ਵੰਸ਼ਜ ਸੀ। 1827 ਵਿਚ ਰਾਜਾ ਸੰਗਤ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਸਨ, ਨੇ ਸੰਗਰੂਰ ਨੂੰ ਜੀਂਦ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। 1870 ਵਿਚ ਰਾਜ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਘੁਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਦਲਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਇਕ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੜ੍ਹ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਚਾਰੇ ਕੋਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਫਾਟਕ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਬਾਗ ਇਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਜੋੜਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਕਸਬੇ ਦੀ ਇਕ ਖਾਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸੰਗਮਰਮਰ ਮਾਰਬਲ ਦੀ ਬਣੀ ਇਕ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਹੈ।
ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਇਕ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਵਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪਹਿਲੂ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਘੱਟ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਭਾਰਤੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਅਤੇ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਸ ਸੈਕਟਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਰੋਤ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਖਾਸਕਰ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਗਰੂਰ ਇਕ ਅਣਗੌਲੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੀ ਕੋਈ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।
ਪਰ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿਚ ਸ਼ ਕਰਨਵੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਬੀਆ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਗਰੂਰ ਹੈਰੀਟੇਜ ਪ੍ਰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਾਲ 2014 ਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸੰਗਰੂਰ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਕਸਬੇ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸੰਗਠਨ ਨੇ ਸਾਡੀ ਵਿਰਾਸਤ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਸੰਗਰੂਰ ਹੈਰੀਟੇਜ ਫੈਸਟੀਵਲ, ਰਾਜ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, ਕਲਾਕ ਟਾਵਰ ਜਿਹੀਆਂ ਅਹਿਮ ਵਿਰਾਸਤੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਦੀਆਂ ਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਲਈ ਸੰਗਰੂਰ ਹੈਰੀਟੇਜ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਕੈਪ ਵਿਚ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਖੰਭ ਲਾਏ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਸੰਗਰੂਰ ਗਾਣੇ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ, ਇਸ ਵੱਲ ਅਗਲਾ ਕਦਮ ਹੈ।
ਇਹ ਗਾਣਾ ਸਤਿ ਨਾਗਰ ਵਲੋਂ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਸੰਗਰੂਰ ਤੋਂ ਹੀ ਹੈ। ਗਾਣਾ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਮੁਗਲ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ, ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ, ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਖਤਮ ਹੋਈ ਲੋਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ, ਕਬੱਡੀ ਜਿਹੀ ਦੇਸੀ ਖੇਡ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਗਏ ਸਨ।
ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸ਼ ਕਰਨਵੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਬੀਆ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਗਾਣੇ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੋਨਿਆਂ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਕਿੰਨੀ ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਸਾਂਭਣਯੋਗ ਹੈ। ਗਲੋਬਲ ਮੰਗਾਂ, ਰੁਚੀਆਂ ਅਤੇ ਰੁਝਾਨ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਢੰਗ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਇਕ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਹੈ, ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ, ਜੋ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਵਰਚੁਅਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ‘ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਸਰਗਰਮ ਹੈ।
ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸੰਪੂਰਨ ‘ਮੇਡ ਇਨ ਸੰਗਰੂਰ’ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗਾਣਾ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੋਨਿਆਂ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਸਮੂਹ ਸੰਗਰੂਰੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇਗਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਗੀਤ ਨੂੰ ਯੂ-ਟਿਊਬ ਉਪਰ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁਕਾ ਹੈ। ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸਿਰਜਣਾਵਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਸਿਰਫ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਹਿਮ ਕਦਮ ਹੋਵੇਗਾ।